Dysfunkcje oddychania są coraz liczniej obserwowane przez wielu specjalistów – praktyków (zob. Skorek, Rządzka 2011). Za każdym razem konieczne jest poznanie historii danego Pacjenta, próba odkrycia przyczyn zaburzenia, przemyślenie drogi terapeutycznej, a następnie rozpoczęcie naprawiania tego, co nie działa. Bo o to w tym wszystkim chodzi. I choć brzmi to bardzo banalnie, często droga ta wcale nie należy do najłatwiejszych.
Oddychanie jest jedną z podstawowych czynności organizmu. Niezbędne do życia, wykonywane bez użycia świadomości i kontroli, bezwarunkowe. Oddychamy wszyscy – prawidłowo lub nieprawidłowo, szczytowo, przeponowo, czasami zbyt szybko, czasami z pełną kontrolą (na przykład podczas różnego rodzaju ćwiczeń oddechowych). W normalnych warunkach robimy to około 16-20 razy na minutę. W przypadku niemowląt liczba ta rośnie do około 40 razy.
Prawidłowy tor oddychania jest tylko jeden – drogą nosową. W przypadku braku jakichkolwiek zaburzeń i nieprawidłowości, jesteśmy do tego w pełni gotowi już od momentu narodzin. Tor ustny zawsze będzie nieprawidłowym sposobem oddychania. Irena Karłowska rozróżnia w nim jednak dwa typy – oddychanie nawykowe przez usta (kiedy dziecko nie posiada żadnych anatomicznych i funkcjonalnych nieprawidłowości, które mogłyby uniemożliwić oddychanie nosem) oraz oddychanie przez usta uwarunkowane organicznie (tutaj niestety mamy już do czynienia z biologiczną przeszkodą oddychania torem ustnym, której sam logopeda nie pokona).
Prawidłowe oddychanie to aktywny nos. To domknięte wargi. To szeroki język uniesiony za szyjkami zębów siecznych i wysklepiający przednią i środkową częścią podniebienie twarde (tak zwana pozycja wertykalno – horyzontalna języka (Pluta-Wojciechowska 2017). Postaraj się teraz przez 30 sekund spokojnie oddychać. Zwróć uwagę na swoje wargi, nos, ułożenie języka. Zobacz, czy to wszystko jest obserwowane u Ciebie.
SKUTKI PRAWIDŁOWEGO SPOSOBU ODDYCHANIA
Dobrze oddychać po prostu się opłaca – sposób oddychania u dziecka ma kolosalne znaczenie. Nie zapominajmy o tym, że mamy do czynienia z młodym organizmem, w którym wszystko jeszcze rośnie, przebudowuje się i dojrzewa. Aby mogło to postępować w sposób prawidłowy, muszą być ku temu odpowiednie warunki. I w nie właśnie wpisuje się prawidłowy tor oddechowy drogą nosową.
Kiedy oddychamy nosem, nasze wargi zostają domknięte dzięki aktywności mięśnia okrężnego. Nasz język pionizuje się i układa na podniebieniu twardym. Pozostaje tam przez cały czas, kiedy oddychamy. Jego obecność tam nie jest obojętna – całą swoją powierzchnią masuje kość podniebienia, czyli inaczej na to patrząc – dno jamy nosowej. Układa się tam, wypełnia je, a przez to “rozwałkowuje” – tak bym to obrazowo ujęła. Nie pozwala kościom podniebienia twardego nadmiernie się zwężać i tworzyć tzw. podniebienia gotyckiego, powoduje rozrost poprzeczny kości szczęki. Dalej – oddychamy nosem, a więc filtrujemy powietrze z zanieczyszczeń i ogrzewamy je. Droga przepływu przez jamę nosową jest dłuższa niż przez ustną, powietrze zdąży się ogrzać. “Oddychanie torem nosowym sprzyja również prawidłowemu kształtowaniu się napięcia mięśni mimicznych twarzy, rezonatorów czaszki, warunków zgryzowych i w efekcie normatywnemu oddechowi brzuszno – piersiowemu, zwanemu też oddechem dolnożebrowo – przeponowym” (Skorek, Rządzka 2011, s. 16).
PRZYCZYNY NIEPRAWIDŁOWEGO ODDYCHANIA
Nieprawidłowy sposób oddychania obserwowany jest zarówno w grupie dzieci z zaburzeniami jak i bez nich. Jako logopeda- praktyk obserwuję to zjawisko nie tylko w gabinecie, ale także poza nim. Zauważam ponadto jak wielu rodziców nie ma pojęcia o szkodliwości tego zjawiska i pomimo, że widzi je, nie zdaje sobie sprawy z jego skutków. Dlaczego dziecko nieprawidłowo oddycha? Przyczyny mogą być bardzo różne i to od nich należy rozpocząć terapię. Mira Rządzka (Skorek, Rządzka 2011, s. 23-24) przywołuje wyniki badań wskazujące na główne przyczyny oddychania torem ustnym. Są to:
- Hipotonia (obniżone napięcie) mięśni okolicy oralnej od urodzenia i oddychanie torem ustnym od pierwszych dni życia dziecka.
- Częste infekcje górnych dróg oddechowych, alergie, które finalnie prowadzą do niedrożności nosa – kataru.
- Karmienie z butelki powyżej 18 miesiąca życia dziecka.
- Występowanie u dzieci parafunkcji, takich jak ssanie pieluszki, smoczka, palca, wargi, policzka.
Wśród najczęstszych przyczyn anatomicznych, które prowadzą do braku możliwości oddychania drogą nosową, wymieniane są najczęściej polipy w nosie, ankyloglosja (skrócone wędzidełko języka), krzywa przegroda nosowa oraz przerost migdałków podniebiennych i/lub trzeciego migdała (Siebert, Kamińska 2014).
Podjęcie działań w sytuacji oddychania drogą ustną u dziecka, zawsze musi rozpocząć się od próby ustalenia przyczyny – dlaczego moje dziecko oddycha ustami? Tak mu lepiej? Tak się przyzwyczaiło? Czy może nie ma możliwości oddychać nosem?
SKUTKI NIEPRAWIDŁOWEGO ODDYCHANIA CZYLI SEDNO SPRAWY
Skutki? Otwarta buzia – powiesz bez namysłu. Zgadzam się, ale to tylko “pierwszy rzut oka”. Pokażę Ci, że skutków jest niestety o wiele więcej. Podzielmy je na dwie grupy:
oprac.: M. Rybka
Otwarta buzia nie jest tylko “otwartą buzią”. To dopiero początek pewnego koła zamkniętego, które sama często obserwuję u moich Pacjentów. Zobacz tylko:
Kiedy dziecko oddycha ustami, wdycha zimne powietrze. Nie ogrzewa się ono jak podczas przepływu drogą nosową. Jest zimne. Mało tego, nie zostało oczyszczone, więc wdychanie go ustami niesie wielkie ryzyko infekcji. Jak zachowujesz się będąc gościem w czyimś domu? W przedpokoju zatrzymujesz się, zdejmujesz płaszcz, zostawiasz parasol, poprawiasz włosy. Tak zachowuje się powietrze płynące przez nos. A teraz wyobraź sobie, że w grudniowy wieczór, wpadasz do kogoś wprost przez okno w salonie – w kozakach, płaszczu pełnym bakterii. To właśnie powietrze wdychane przez otwarte usta. Ponieważ powietrze to jest zimne i pełne bakterii, niesie wysokie ryzyko powstania infekcji. Infekcja przyniesie zapewne katar. Co zrobi katar? Uniemożliwi oddychanie torem nosowym. I dziecko znów utrwala oddychanie ustami. Mamy pozamiatane, dziękuję.
JAK SPRAWDZIĆ ODDYCHANIE MOJEGO DZIECKA?
Oddychanie nie jest funkcją, która jest oderwana od całego organizmu. Profesor Pluta – Wojciechowska zwraca uwagę, że – “oddychanie należy diagnozować w kontekście pozycji całego ciała dziecka” (Pluta-Wojciechowska 2017, s.161). Autorka do sposobów oceny oddychania zalicza obserwację dziecka już w momencie pierwszego spotkania, kontaktu, rozmowy. Jak oddycha? Jak się zachowuje? Jaka jest jego postawa? W domu zaleca obserwację oddychania dziecka podczas snu, leżenia i odpoczynku, u niemowląt także podczas noszenia na rękach. Podczas diagnozy bardzo istotnym jest przypomnienie sobie jak dziecko oddychało wcześniej, od kiedy oddycha ustami i co mogło to wywołać? Podczas oceny oddychania zwróć także uwagę na ułożenie całego ciała dziecka, pozycję jego głowy, żuchwy, warg, języka (gdzie się znajduje – między wargami, między zębami, a może uniesiony do górnego dziąsła?).
Źródło: canva.com
MOJE DZIECKO ODDYCHA USTAMI – RATUNKU! CO ROBIĆ?
- Przede wszystkim zastanów się od jakiego czasu ma to miejsce – od urodzenia czy może od kilku miesięcy?
- Zanotuj sposób oddychania dziecka podczas sytuacji wymienionych w powyższym akapicie.
- Zwróć uwagę na ułożenie ciała dziecka podczas oddychania.
- Skonsultuj się z laryngologiem – najlepsze w wykryciu ewentualnych nieprawidłowości anatomicznych jest badanie nasofiberoskopem – zwróć uwagę podczas rejestracji na badanie, czy jest taka możliwość.
- Odwiedź logopedę / neurologopedę, który oceni napięcie mięśniowe w obrębie twarzoczaszki dziecka, przeprowadzi dokładny wywiad, oceni sposób oddychania, zaplanuje terapię i wdroży działania.
- Dbaj o drożność nosa dziecka – walcz z alergią, staraj się nie dopuszczać do przeziębień i katarów, niedrożny nosek regularnie oczyszczaj wodą morską (rób to szczególnie na noc, aby dziecko mogło komfortowo oddychać nosem podczas snu).
Za Tobą pierwszy krok – być może ten tekst zwrócił Twoją uwagę na problem. Być może myślisz teraz – “przecież to o moim dziecku“. Nie miej oporów by działać, pytać i konsultować. Otwarta buzia to nie wszystko – to dopiero początek. Problem nie zniknie sam, ale Ty jesteś w stanie zmierzyć się z nim ze swoim dzieckiem.
P. S. Słowo “buzia” zostało użyte w artykule jako przywołanie mowy potocznej, określenie używane przez osoby nie będące specjalistami. Logopedzi stosować powinni terminologię logopedyczną, a więc na przykład “jama ustna” zamiast “buzia”. Tekst skierowany jest w głównej mierze do osób nie będących specjalistami, stąd powyższy zabieg stylistyczny.
* Bibliografia:
- Skorek E., Rządzka M., Profilaktyka i terapia dysfunkcji oddechowych u dzieci, Zielona Góra 2011.
- Pluta – Wojciechowska D., Dyslalia obwodowa. Diagnoza i terapia wybranych form zaburzeń, Bytom 2017.
- Matyja M., Doroniewicz I., Neurorozwojowe podstawy rozwoju mowy i terapii logopedycznej [w:] Kaczorowska – Bray K., Milewski M., Wczesna interwencja logopedyczna, Gdańsk 2016.
- Siebert B., Kamińska B., Wybrane zagadnienia z anatomii i fizjologii układu stomatognatycznego. Układ stomatognatyczny a artykulacja [w:] Milewski S., Kuczkowski J., Bray – Kaczorowska K., Biomedyczne podstawy logopedii, Gdańsk 2014.
21 komentarzy
A co w przypadku jeśli niemowlę 7 miesięczne od dwóch tygodni głośno oddycha buzia jak coś robi, np. podczas pełzania, trzymania czegoś w rękach, itp. Podczas spania czy ssania piersi i w trakcie dnia oddycha normalnie noskiem. Czy w takim przypadku powinno się to skonsultować ze specjalista?
Dzień dobry,
Mam pytanie, a co jeśli dziecko oddycha przez nos, ale ma czasami otwarta buzię? W dzień oddycha przez nos. Ma to miejsce od około 3 miesięcy, zbiegło się to z dwiema pierwszymi chorobami jakie syn przeszedł. Zastanawiam sie co może być przyczyną. Może powiększone migdałki? Syn ma 21 miesięcy skończone. Zastanawiam się też czy to może mieć wpływ na to, że syn bardzo mało mówi, właściwie nic poza wyrażeniami dźwiękonaśladowczymi. Według logopedy jest wszystko ok, a laryngolog zlał mnie krótko mówiąc.
Pani Olu jeśli ta buzia jest przez sporą ilość czasu otwarta w ciągu dnia, języczek jest obserwowany wówczas biernie na dole, to lepiej to skonsultować, z czego to wynika?
Zdecydowanie polecam poszukać innego logopedy, który podejmie się terapii. Otwarta buzia zawsze jest problemem i trzeba działać, żeby uzyskać domknięcie. Co do rozwoju mowy również uważam, że trzeba podjąć działania, bo trzeba pamiętać, że rozwojowo dziecko 24-miesięczne powinno mówić około 250 słów (też “po swojemu”) i próbować łączyć dwa elementy językowe w wypowiedziach. Nie czekajcie. Pozdrawiam serdecznie
Dzień dobry ☺️ córka ma prawie roczek w czasie snu często ma rozchylone wargi, jednak oddycha nosem. Język jest w prawidłowej pozycji spoczynkowej. Czy powinnismy skonsultować się ze specjalistą? Pozdrawiam
Myślę, że warto, zeby ktoś ocenił Córkę na żywo, zobaczył zdjęcia wykonane podczas snu. Jeśli oddycha nosem a język jest uniesiony i przyklejony do podniebienia, to bardzo dobrze.
Dziękuję bardzo…na pewno jak cała sytuacja z epidemia się uspokoi to umowie się na wizytę. Zauważyłam że córka otwiera buzię jedynie w czasie gdy śpi na brzuchu i buzię opiera na policzku. Język jest często przyklejony do podniebienia, jedna po dłuższym czasie gdy nie zmienia pozycji opada 😔. W ciągu dnia zdarza się że w czasie aktywności, szybkiego raczkowania czy ekscytacji również ma otwarta buzię, jednak nadal oddycha nosem. Ciężko mi to ocenić w ciągu dnia, ponieważ gaworzy, próbuje układać usta, robić nowe miny a do tego ząbkowanie, więc i swędzące dziąsła.
Dodam jeszcze że do zasypiania używamy jeszcze smoczka ( czy to może być powód?, Zaraz będziemy odstawiac)
Smoczek jak najbardziej może mieć na to wpływ.
Witam,moja córka od dłuższego czasu śpi z otwartą buzią, ale język ma przyklejony do podniebienia. Ostatnio nawet w dzień oddychania ustami. Ma 4,5 roku i powiedziała że nie może noskiem oddychac. Wcześniej miała problem z trzecim migdalkiem czy to może być przyczyną?
Jak najbardziej tak, warto udać się na konsultację do dobrego laryngologa, który wykona badanie nasofiberoskopem. Pozdrawiam
Dzień dobry. Moja córka ma dwa miesiące i spiac ma otwarta buzie. Często zdążą sie że w nocy się wybudza nagle i ja mam wrażenie jakby próbowała złapać oddech bo ma z tym problem/ a może zasycha jej w gardle od otwartej buzi .
Pani Izabelo, na pewno jest to sytuacja wymagająca diagnostyki – najlepiej zacząć od konsultacji z logopedą/ neurologopeda, który w razie potrzeby pokieruje Was na dalsze konsultacje.
Witam, zdecydowalismy się wyciąć trzeci migdał. Co teraz? . Jak wzmocnić mięśnie okrezne ust i nauczyć synka nowego prawidłowego toru oddychania? Wcześniej występował częsty katar, otwarta buzia oddychanie przez usta, dużo śliny, syn ma. 3 i pół roku. Najtrudniejsza jest noc bo przyzwyczajenie robi swoje i buzia opada. Aż by się chciało ja przytrzymać jakąś opaska.
Witam syn ma 8 lat od kąd poszedł do przedszkola zaczęły się bardzo częste choroby non stop katar przede wszystkim a dobrego właśnie śpi z otwartą buzią głośno oddycha czasami nawet ma bezdechy poci się mocno w nocy a kedy rano wstaje to jakby nie spał zmęczony, oczy podkrążone, nos zapchany nic mu się nie chce widzę jak się męczy ja przez to już spać nie mogę odwiedziłam już alergologa niby wszystko ok, laryngolog stwierdził 3 migdał i 2 powiększone do wycięcia po konsultacji z drugim nic nie wycinać leki avamys, thonsilan niby jakaś poprawa była ale do następnego przeziębienia i tak teraz ten katar ciągnie się już drugi miesiąc nie mam już pojęcia jak pomuc dziecku na lekcjach nie może się skupić ciągle coś smarka, mówi że katar połyka, nie wiem już koi mam się poradzić
A czy byliście u logopedy? On po diagnozie powinien ustalić profil działań logopedycznych w obrębie kompleksu ustno – twarzowego i pokierować Was na ewentualne dalsze konsultacje.
Pani Doroto, tutaj nie widzę innego wyjścia jak wizyta u logopedy – nie da się zalecić gotowych ćwiczeń online bez diagnozy
Witam. Nasza córeczka od urodzenia wystawia język, w sumie język ma non stop “na wierzchu” tsh nic nie wykazało. Martwię się strasznie bo nie wygląda to chociaż by zbyt estetycznie, co może być tego powodem co robić gdzie się z nią udać? Pediatra powiedziala “może taka jej natura” 🙂
Pani Marzeno – koniecznie udajcie się do logopedy/ neurologopedy pracującego z maluszkami – przyczyną może być na przykład skrócone wędzidełko języka, obniżone napięcie mięśniowe w obrębie twarzoczaszki. Ustala to logopeda i pokazuje co robić dalej, powodzenia 🙂
Pani Magdaleno, mam dwójkę dzieci – córka (8 lat) praktycznie cały czas chodzi z otwartą buzią, syn (5 lat) sporadycznie, ale często nad ranem śpi z otwartymi ustami. Od jakiego lekarza zacząć diagnozowanie problemów?
Zdecydowanie od logopedy – on oceni z czego może wynikać ten problem i w razie potrzeby wskaże gdzie jeszcze należy się udać. Przyczyn może być conajmniej kilka. Pozdrawiam!