Znajomość anatomii kompleksu ustno – twarzowego wydaje się być obowiązkiem każdego logopedy. To wniosek, do którego doszłam dopiero na pewnym etapie swojej – bądź co bądź, młodej – drogi zawodowej. Postanowiłam nieco zarazić Cię tym tematem i zachęcić do zgłębiania wiedzy anatomicznej. Im lepiej będziemy orientować się w tym obszarze, tym łatwiej będzie nam podjąć działania terapeutyczne u Pacjentów. Nie wpadaj więc w panikę, jeśli dopiero stoisz na początku zawodowej drogi i myślisz sobie jak ja kilka lat temu – “Boże, przecież anatomia to dla mnie czarna magia…“.
Najlepsze dopiero przed Tobą.
Na początek padło na mięsień okrężny ust – orbicularis oris. Nie wiem dlaczego zaczynam ten cykl właśnie od niego. Nie jest najważniejszym z mięśni, ale jest dosyć dobrze zarysowany w naszej mapie mięśniowej twarzoczaszki. Łatwo go wyczuć i zauważyć. Mięsień okrężny ust składa się z dwóch części – wargowej (pars labialis) – warga górna oraz brzeżnej (pars marginalis) – warga dolna.
Mięsień okrężny ust unerwiony jest przez nerw twarzowy (VII). Jego przyczep początkowy znajduje się przy kąciku ust, a końcowy przy skórze wargi. Chcąc określić w skrócie jego funkcję i czynności za jakie odpowiada, należałoby stwierdzić, że mięsień ten zwiera wargi oraz wysuwa je do przodu. Tylko tyle, ale dla nas, logopedów, dopiero w tym miejscu zaczynają się schody.
Dlaczego dla nas jest taki ważny? Bo bierze udział w czynnościach prymarnych – oddychaniu, jedzeniu, piciu oraz artykulacji.
Co może pójść nie tak? Mięsień okrężny ust może zostać porażony (także w wyniku porażenia nerwu twarzowego). Może być także obserwowana jego hipotonia czyli obniżone napięcie. Mięsień ten może mieć także nieprawidłową budowę anatomiczną na przykład w rozszczepie wargi. Za każdym razem jednak kiedy nie spełnia swojej funkcji, będzie wpływał na to jak dziecko oddycha, jak je, jak pije, a w końcu – w jaki sposób mówi.
Mięsień okrężny ust – wpływ na mimikę
Co się dzieje kiedy mięsień okrężny ust nie działa jak powinien? Przede wszystkim nie zwiera warg. Buzia dziecka jest w mniejszym lub większym stopniu otwarta (choć sam m. okrężny ust nie odpowiada za domknięcie żuchwy, to bardzo ważne, tu działają zupełnie inne mięśnie!). Co się dzieje wówczas? Język opada na dno jamy ustnej. Skoro leży na dnie, a trochę waży – buzia jeszcze bardziej się otwiera. Mamy niską pozycję języka, brak pionizacji szerokiego języka do wałka dziąsłowego. I znów schody – ślina wycieka kącikami ust, bo język nie transportuje jej prawidłowo. Dziecko połyka w sposób trzewny. Otwarta buzia prowadzi do oddychania drogą ustną, ale o tym PISAŁAM JAKIŚ CZAS TEMU. Napięcie warg jeszcze bardziej słabnie. Błędne koło zamyka się.
Dlatego Ty – logopedo – musisz znaleźć PRZYCZYNĘ. Zapamiętaj to słowo. Nie działaj na objawach, bo nie osiągniesz pełnego efektu. Szukaj i analizuj DLACZEGO MIĘSIEŃ OKRĘŻNY UST nie działa jak powinien?
Nadal analizujemy skutki. Brak prawidłowego zwarcia warg powoduje nieprawidłowe połykanie, ale też utrudnia sposób pobierania pokarmu i napojów. Przecież to właśnie nic innego jak górna warga dozuje pobieranie płynu podczas picia z kubka otwartego, a podczas jedzenia pobiera pokarm z łyżeczki. I znów dygresja – picie z kubka niekapka nie tylko wpływa na zgryz, ale powoduje, że wargi są bierne. Nie muszą dozować płynu, nie zbierają go aktywnie do jamy ustnej. Nie robią nic. Mięsień otrzymuje jasny sygnał – jesteś teraz niepotrzebny, nie rób nic. I słabnie. Podobnie jest z karmieniem łyżeczką. Jeśli dziecko otrzymuje pokarm na łyżeczce, ale pokarm jest mu “wpychany” przez podwinięcie łyżeczki w górę, ocierając ją o górną wargę – dziecko zje szybko, ale jego warga górna nie wykona tu żadnej pracy. I słabnie.
Osłabiony mięsień okrężny ust będzie wpływał na artykulację. Przy wielu głoskach w systemie języka polskiego jest nam niezbędne lekkie wysunięcie warg do przodu (tzw. “dzióbek”). Co jeśli go nie ma? Głoska nie brzmi prawidłowo. Spróbuj powiedzieć teraz na przykład głoski sz, rz, cz, dż, u, o bez ściągania warg i wysunięcia ich. I jak z ich brzmieniem? No właśnie…
Na stan mięśnia okrężnego ust dziecka możemy wpływać już od jego najwcześniejszych etapów. W pierwszym roku życia dziecka ważne jest zadbanie by miało ono szansę ssać pierś mamy lub miało prawidłowo dobrany smoczek w butelce – powinien mieć szeroką podstawę, tak, by wargi miały stabilne oparcie podczas ssania. Kiedy dziecko zaczyna gaworzyć, baw się z nim podając mu jak najwięcej wzorców do naśladowania, które będą wymagały zwierania warg – bawcie się w BABABABA, PUPUPU, MAMAMA. To właśnie te głoski dwuwargowe, będą wzmacniały napięcie warg podczas artykulacji.
Pamiętaj, aby po 12. miesiącu życia zacząć wycofywać butelkę. Kiedy dziecko rozpocznie próby picia i jedzenia, dbaj o aktywność jego warg. Ucz picia Z KUBKA OTWARTEGO i unikaj biernego podawania papek. Jeśli karmisz łyżeczką dziecko, pamiętaj by położyć łyżeczkę z lekkim dociskiem mniej więcej na środku języka dziecka i zaczekać, aż samo ściągnie pokarm za pomocą górnej wargi.
Jak wzmacniać napięcie i pracę mięśnia okrężnego warg u starszych dzieci? To nie cały zasób ćwiczeń, ale garść pewnej inspiracji:
- Bidon treningowy – kup bidon z miękką rurką, który poświęcisz na straty. Obetnij rurkę tak, aby wystawała mniej więcej na długość 1 centymetra. Chodzi o to, aby dziecko podczas picia było w stanie objąć rurkę tylko wargami, a nie zębami. Akt picia napoju będzie wymagał wówczas ogromnej pracy warg.
- Klasyczne cmokanie, parskanie wargami, gwizdanie.
- Naprzemienne rozciąganie warg i ściąganie warg – u – i – u – i… e – o – e – o…
- Robienie tego samego ćwiczenia “niemo” na złączonych wargach.
- Wkładanie ust do form – przygotowujemy kilka kółeczek, np.: z kolorowych drucików, kartonów, materiału. Zadaniem dziecka jest przykładać kółeczko do ust i starać się tak je ułożyć, aby wargi znalazły się w otworze.
- Zasysanie karteczek rurką – dziecko przykłada rurkę prostopadle do leżącej na stole małej karteczki, zaciąga powietrze i przenosi karteczkę w inne miejsce.
- Ćwiczenia z oporowaniem – dziecko trzyma samymi wargami np. szpatułkę laryngologiczną, ołówek. Zadaniem rodzica/ terapeuty jest wyciągnięcie przedmiotu z ust dziecka, a ono musi z całej siły napinać wargi, aby go utrzymać.
- Przenoszenie za pomocą warg plastikowych korków od “szampana” dla dzieci – uwaga! Może być on złapany jedynie wargami, nie zębami.
W swoim gabinecie podczas pracy nad mięśniem okrężnym ust u pacjenta, wykorzystuję także terapię manualną, polegającą na usprawnianiu pracy mięśni za pomocą dłoni terapeuty oraz kinesiotaping logopedyczny, który pomaga mi przedłużyć efekt sesji terapeutycznej w gabinecie.
Jeśli więc niepokoi Cię, że Twoje dziecko:
- Ma cały czas rozchylone wargi.
- Nie radzi sobie z pobieraniem pokarmu z piersi, łyżeczki.
- Nie potrafi pić z kubka otwartego.
- Oddycha torem ustnym.
- Ma problem z realizacją głosek p, b, m, o, u.
- Podczas artykulacji sprawia wrażenie jakby praktycznie nie ruszało wargami.
Udaj się do logopedy. Jego zadaniem będzie zebranie dokładnego wywiadu, solidna diagnoza, ustalenie przyczyny obecnego stanu rzeczy oraz zaplanowanie dobrej terapii.
Ciebie zaś proszę o zostawienie komentarza – czy taki cykl postów będzie interesujący? Czy to dobry pomysł? Czy idziemy w to dalej? 🙂
* W artykule korzystałam z informacji zawartych w Atlasie anatomii człowieka – Głowa, szyja i układ nerwowy Sobotta oraz w Tablicach Anatomicznych tego samego autora.
32 komentarze
Oczywiscie,ze ,,idziemy w to dalej” bardzo ciekawy artykuł, czekam na więcej! 😉
Taka motywacja działa na mnie twórczo – idziemy w to! 😀
Genialny pomysł! Oprócz ciekawych informacji do pełnienia zawodu, jest to niezbędnik wiedzy do zaliczenia wejściówki z anatomii na studiach logopedycznych (mój etap).
Bardzo pomocne, czekam na więcej 😊
Fantastyczny cykl! Ja jestem na TAK! 🙂 Brawa za pomysł 👏
Idziemy dalej…. koniecznie 🙂
Ooo, a widzisz – u mnie ten temat na studiach właściwie nie istniał. Dlatego tak dużo poświęcam mu teraz 🙂 Powodzenia!
Zaczął mi się rysować w głowie jak tylko kupiłam atlas, ale moje plany od pomysłu do realizacji to długa droga – a wszystko przez to, że doba ma tylko 24 h 🙂
Cudownie! 😀
Świetna i mega przydatna porcja wiedzy!😃
Świetnie się czyta, czekam na więcej.
Świetny artykuł! Czekam na kolejne!😊👍👍
Bardzo się cieszę, niebawem kolejny artykuł 🙂
Zastanawiam się, który z mięśni będzie kolejnym 🙂 ?
Pani Magdaleno, świetny jest ten artykuł :). Bardzo proszę o kontynuację cyklu postów o tej tematyce. Nie mogę się doczekać kolejnego wpisu :).
Pozdrawiam serdecznie
studentka logopedii 🙂
To dopiero motywacja! 🙂 Dziękuję i działam!
Świetny artykuł! 🙂
Czy polecasz ten atlas? Ja mam w domu Nettera dla stomatologów, ale to nie jest dobry atlas dla logopedy.
Dziękuję 🙂
Bardzo konkretny artykuł. Dziękuję. A czy jest już może artykuł jak ćwiczyć mięsięń okrężny warg u niemowląt począwszy od urodzenia?
Jest taki artykuł na blogu – proszę przewinąć do wcześniejszych wpisów 🙂
Świetnie się czyta takie wpisy!
Czy mogłabym prosić o polecenie jakiegoś dobrego atlasu anatomicznego, dla początkującego logopedy?
Marcelino, ja mam atlas Sobotty – jest trudniejszy, bo posiada mianownictwo łacińskie, logopedki chwalą sobie Nettera 🙂
Bardzo fajny wpis i przydatny. Jestem instruktorem jogi twarzy i zawsze coś fajnego wyciągam z takich artykułów 🙂
Pozdrawiam !
Joga twarzy? Brzmi bardzo ciekawie! Napisz proszę coś więcej 🙂 Pozdrawiam!
Zainteresował mnie ten artykuł, głównie ze względu na osoby chore na miastenię, u których osłabione sa wszystkie mięśnie szkieletowe organizmu, w tym i mięsień okrężny ust. Dzieci też chorują na miastenię i wymienione przez Panią problemy z jedzeniem, piciem, mówieniem, mogą mieć swoje źródło w rozwijającej się, niezdiagnozowanej jeszcze miastenii. Bardzo proszę Logopedów o wzięcie pod uwagę tego faktu. Pozdrawiam!
hej…
Dziękuje pomogło. Udane kompendium wiedzy w skrócie.
Dzień dobry,
Mój maluszek na problem otwartej buzi, ma 10 miesięcy, żaden lekarz nie zwrócił na to uwagi podczas wizyty. Neurologopeda zalecił masaże mieśnia okrężnego, ale maluch się wyrywa i histeryzuje, nie jestem w stanie ich wykonać. Czy mają Państwo jakieś porady jak przekonać synka do ćwiczeń? Wiem, że każde dziecko jest inne, próbuję różnych pozycji, odwaracania uwagi, ale nic nie pomaga. Dziękuję
Dzień dobry,
Pani Anetko – nie jest to łatwe. ważne,a by Maluszek nie czuł Pani stresu. Starajcie się ćwiczyć spokojnie i małymi krokami, nie wszystko na raz. Najlepiej wówczas, kiedy będzie miał pełny brzuszek, dobry nastrój. Pani musi mieć spokojny głos, można śpiewać spokojne piosenki, a jeśli ewidentnie jest dzień na “nie”, czasami lepiej odpuścić i spróbować kolejnego dnia, niż ćwiczyć na siłę i w nerwach. Pozdrawiam serdecznie i trzymam kciuki 🙂
Dziś odkryłam ten artykuł i podwójnie spadł mi z nieba – po 1.jako studentce neurologopedii, a po drugie jako mamie niemowlaka z obniżonym napięciem warg. Bardzo dziękuję!
Bardzo przydatny rodzicom artykuł Dziekuje
Dziękuję serdecznie! 🙂
Świetny artykuł, chętnie przeczytam o pozostałych istotnych mięśniach. Super że są przykłady ćwiczeń.